Historische scheepswerf C.A. Meerman

In 1763 kreeg Pieter Boers uit Sliedrecht een vergunning van het stadsbestuur van Arnemuiden voor de oprichting van een scheepstimmerwerf met sleehelling. Deze eerste werf en helling waren gelegen bij het Nieuwe Hoofd achter de voormalige kolenpakhuizen. In hetzelfde jaar verhuist Jacobus Meerman van Biezelinge naar Arnemuiden. Waarschijnlijk ging deze Jacobus werken op de scheepswerf van Boers. Nadat de werf verschillende keren van eigenaar werd verwisseld, koopt Jacobus Meerman in november 1786 de scheepswerf met loods, kanthelling en gereedschappen. Vanaf dat moment is het een familiebedrijf. Tot eind 2003 blijft de scheepswerf in handen van nazaten van Jacobus Meerman. 

De werf groeit uit tot een flink bedrijf. In 1805 komt er een loods achter de werf voor de berging van hout. In 1811 wordt een tweede helling aangelegd. Meer uitbreidingen volgen: een houten werkloods en nog een helling. Uiteindelijk beschikt de werf over drie hellingen waar meerdere gebouwen en werkplaatsen omheen staan. Over een tijdspanne van twee en een halve eeuw zijn er op deze werf zo’n tweehonderd hoogaarzen, vissersschip van de Zeeuwse delta, van de helling het water in gegleden. 
Als een hoogaars besteld wordt door de visser, dan geeft hij de globale lengte aan. Maar zeker zo belangrijk voor de precieze afmetingen was het beschikbaar hebben van goed, uitgewaterd, eikenhout, van voldoende lengte. De werfbaas gebruikt geen constructieplannen of andere tekeningen, maatgevend is de lengte van de platte onderkant, het vlak, van het toekomstige schip en een klein aantal mallen die de vorm en de hoeken van en tussen onderdelen aangeven. De verdere verhoudingen staan aangegeven in het werfboekje van de werfbaas.

In de grote loods wordt het vlak uitgelegd op de grond en in de vorm gedrukt. Na het opstellen van de stevens worden de zijkanten, de boorden, passend gemaakt en in de juiste kromming gebrand. Na het monteren van deze zijkanten worden de inhouten (spanten, liggers, knieen) aangebracht. Deze werkwijze is tegengesteld aan de meer gebruikelijke manier: eerst een “ribbenkast” van spanten en stevens maken en pas daarna de huid aanbrengen. Men zegt dat men op de hoogaars-manier minder ‘afzaagsel’ heeft. Na het bevestigen van het berghout (de stootrand) en het boeisel (het bovenkant) kan het dek aangebracht worden.

Inmiddels zijn opzij van de bouwplaats in de loods de diverse onderdelen klaargemaakt, zoals de rondhouten (mast, giek, gaffel), het roer en de zijzwaarden. De smid heeft het ijzerwerk afgeleverd, zodat het afwerken kan beginnen. De zeilmaker heeft de zeilen, en de rest van de tuigage al klaar. Als het schip van de helling in zijn element gegleden is, en de zeilmaker het voor het eerst opgetuigd heeft wordt de fotograaf besteld voor een trotse statiefoto van de overkant van de Arne. In een gewoon jaar kunnen zo twee hoogaarzen te water worden gelaten. In een topjaar zoals 1871, zijn het er wel vijf! Dan zijn er ook zo’n twintig man aan het werk. Ten tijde van economische teruggang of in oorlogstijd ligt de nieuwbouw doorgaans stil. Men beperkt zich dan tot reparatie en onderhoud.

In de herfst van 2004, net voor de restauratie van de loodsen, heeft een ploegje vrijwilligers alles leeg gehaald. Er bleef steeds maar meer oud gereedschap te voorschijn komen. De voormalige werfeigenaar, Kees (C.A.) Meerman, toen hoogbejaard, verzuchtte bij veel zaken, dat hij die ook voor het eerst zag. Heel veel oud gereedschap kwam onder stof en troep te voorschijn. 

Restauratie. De lege loodsen worden zorgvuldig opgemeten en gefotografeerd voor dat ze ontmanteld worden. Nauwkeurig worden ze opnieuw opgebouwd met, zo veel mogelijk, de oorspronkelijke materialen. Ook het terrein wordt, na sanering, geheel opgeknapt. De wagenhelling wordt weer gangbaar gemaakt en het brandkot opgeknapt. De mastbok wordt vernieuwd. Het “grote” werk wordt gedaan door een in restauraties gespecialiseerde aannemer. Ander werk, de mastbok, bijvoorbeeld, wordt aangepakt door vrijwilligers van de Stichting Behoud Hoogaars (SBH). De SBH is vanaf het begin als partner betrokken in het project. In juni 2007 vond de feestelijke opening van de gerestaureerde werf plaats.
© foto's en tekst: Historische Scheepswerf C.A. Meerman.